Rotunda świętych Feliksa i Adaukta

To jeden z najstarszych i najbardziej tajemniczych zabytków Krakowa. Na tę tajemniczość wpływa m.in. fakt, że ta niewielka świątynia jest ukryta pod dachem wystawy „Wawel zaginiony”. Sama zaś wystawa nie jest zbyt popularna wśród turystów, z moich doświadczeń wynika, że turyści odwiedzający Wzgórze Wawelskie docierają tam stosunkowo rzadko. A szkoda, bo sama wystawa jak i jej gwiazda – rzeczona rotunda, są naprawdę niesamowite.

Budowla wzniesiona została na planie tzw. czteroliścia, osadzona jest na skale.  Ten tajemniczy czteroliść zwany jest inaczej tetrakonchą — to prastary typ budowli złożony z czterech stykających się ze sobą absyd zgrupowanych wokół centralnej — kolistej. Rotundę zbudowano z płaskich, łupanych płytek piaskowca układanych w cienkie warstwy na zaprawie wapiennej. Wysokość świątyni to 11 m, górna jej część to rekonstrukcja autorstwa Adolfa Szyszko-Bohusza. To właśnie on odkrył pozostałości rotundy pośród zabudowań kuchni późniejszego zamku — odkrycie miało miejsce w orku 1917. Wysokość zachowanych, oryginalnych murów wynosi 3 m, jedynie w absydzie południowo-wschodniej – 7 m. Grubość murów dochodzi do 1 m. Częściowo zachowały się oryginalne otwory okienne.

Świątynia ta była najprawdopodobniej kaplicą zamkową, wzniesioną w X lub na początku XI w., pierwotnie pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, dopiero w wieku XIV patronat objęli święci Feliks i Adaukt. Należy ona do licznej rodziny ok. 20 odnalezionych na terenie Polski rotund przedromańskich i romańskich. Przezroczysty szklany chodnik uwidacznia oryginalną posadzkę kolistego aneksu oraz ślad po umocowaniu słupa podtrzymującego kręcone schody prowadzące na górną kondygnację świątyni. Po stronie zachodniej rotundy znajdują się pozostałości przedromańskiego aneksu grobowego, z pochówkiem szkieletowym.

W okresie panowania króla Kazimierza Wielkiego rotunda została włączona do zabudowań gotyckiego zamku. Sakralny charakter definitywnie utraciła w wieku XVI, po zbudowaniu królewskich kuchni. Górna jej część została zamieniona w pomieszczenie mieszkalne, natomiast dolna służyła za przechowalnie srebrnej zastawy stołowej. W okresie Wolnego Miasta Krakowa została zburzona do poziomu ówczesnego dziedzińca zamkowego.