Ołtarz Mariacki — dzieło Wita Stwosza uchodzi często za najważniejsze dzieło sztuki, jakie posiadamy w Polsce. Spróbujemy zatem przyjrzeć mu się bliżej…

Mistrz Wit Stwosz przybył do Krakowa w 1477 r., miał wówczas dokładnie 30 lat. Praca nad ołtarzem głównym do kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny była początkiem jego 20-letniego pobytu w Krakowie. Niestety jedynie część tych dzieł przetrwała do naszych czasów. Wśród nich to najważniejsze. W 1503 roku Stwosz powrócił do Norymbergi, gdzie pracował aż do 1503 roku, kiedy to popadł w konflikt z prawem. Powodem był sfałszowany dokument mający uratować majątek Wita przed oszustem. Zgodnie z prawem za fałszerstwo został skazany na śmierć, wstawił się jednak za nim cesarz Maksymilian, dzięki czemu kara ta została zamieniona na napiętnowanie, czyli przypalenie obu policzków. Prawdopodobnie na krótko przed śmiercią, która nastąpiła w roku 1533, kiedy w Norymberdze panowała zaraza, Stwosz stracił wzrok. W Krakowie Stwosz mieszkał przy ulicy Grodzkiej wraz ze swoją liczną rodziną, tam też znajdowała się jego pracownia. Dom ten po dziś dzień oznaczony jest stosowną tablicą pamiątkową.

Ołtarz Mariacki

Poliptyk Mariacki to jeden z największych gotyckich ołtarzy w Europie. Warto wspomnieć, że w 1442 roku runęło sklepienie kościoła, a wraz z nim przepadł stary ołtarz główny. Kiedy wzniesiono nowe, podwyższone prezbiterium mieszczanie postanowili też ufundować nowy ołtarz, który miał odzwierciedlać ich bogactwo i potęgę patrycjatu.

Dzieło Wita Stwosza w całości wyrzeźbione w drewnie lipowym to tzw. pentaptyk, czyli konstrukcja składająca się z pięciu części. Składa się nań szafa ołtarzowa (stąd też inne określenie — ołtarz szafiasty) oraz dwie pary skrzydeł bocznych — dwa ruchome i dwa nieruchome. W centrum znajdują się figury w rzeźbie pełnej, zaś skrzydła boczne, zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne są płaskorzeźbione.

Scena centralna przedstawia Zaśnięcie Najświętszej Maryi Panny, która w myśl średniowiecznej maniery przedstawiona jako młoda dziewczyna, zasypia — czyli spokojnie umiera — na rękach św. Jakuba Starszego, w otoczeniu wszystkich dwunastu apostołów. Jednocześnie dokonuje się jej Wniebowzięcie, co widać zaraz powyżej głównej sceny. W zwieńczeniu ołtarza widzimy koronację matki Boskiej na Królową Nieba i Ziemi, a po obu stronach tej sceny świętych patronów Polski — św. Stanisław i św. Wojciech. W tzw. predelli (dolna część, na której opiera się niejako szafa główna) przedstawiono drzewo Jessego, czyli drzewo genealogiczne Marii, pochodzącej z rodu Dawida, którego ojcem był właśnie Jesse. Skrzydła boczne otwartego ołtarza przedstawiają 6 radości Matki Bożej. Idąc od góry, od lewej strony widzimy Zwiastowanie, Boże narodzenie wraz z pokłonem pasterzy oraz pokłon Trzech Króli. Po prawej stronie mamy za to kolejno: Zmartwychwstanie, Wniebowstąpienie i Zesłanie Ducha Świętego. Warto zaznaczyć, że taki otwarty ołtarz był dla wiernych dostępny jedynie w święta, w dni powszedni ołtarz nie był wcale otwierany. Tak więc zazwyczaj zgromadzeni musieli zadowolić się ołtarzem zamkniętym, którego poszczególne kwatery przedstawiają następujące sceny: spotkanie św. Joachima ze św. Anna w Złotej Bramie, Narodziny Maryi, Ofiarowanie Maryi w Świątyni, Pojmanie Chrystusa w Ogrodzie Oliwnym, Mały Jezus nauczający w Świątyni, Ofiarowanie Chrystusa w Świątyni, Ukrzyżowanie  Zdjęcie z krzyża, Złożenie do grobu, Chrystus w Otchłani, Trzy Marie u grobu, Chrystus Ogrodnik ukazujący się Marii Magdalenie.

Zdjęcie: Robert Breuer (GNU Free Documentation License)